Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.) uregulowała status prawny wolontariusza. Zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy wolontariuszem jest osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia, wykonuje świadczenia na rzecz korzystających. Centrum Wolontariatu definiuje wolontariat jako świadomą, dobrowolną działalność podejmowaną na rzecz innych, wykraczającą poza więzi rodzinno – przyjacielsko – koleżeńskie.

Zaangażowanie obywatelskie w Polsce nie wygląda najlepiej zwłaszcza na tle społeczeństw zachodnich, gdzie wskaźniki aktywności w życiu publicznym są dużo wyższe niż u nas. Według Europejskiego Sondażu Społecznego z 2008 roku1 w Danii 40% respondentów deklarowało, że zdarza im się podpisać petycję, 26% Niemców stwierdzało, że pracuje dla organizacji społecznej, a w Irlandii 21% respondentów pracowało w charakterze wolontariusza. W Polsce zaangażowanie w tego rodzaju działalność deklarowało odpowiednio 7%, 6% i 6% respondentów. Wyniki te wskazywały zatem na znikomą aktywność obywatelską naszego społeczeństwa.

Wolontariusz, to w zależności od zainteresowań koordynator projektów w organizacjach pozarządowych i instytucjach publicznych, tłumacz tekstów z języków obcych czy administrator stron internetowych w organizacjach społecznych. Jeśli posiada odpowiednią wiedzę może udzielać porad specjalistycznych (prawnych, księgowych, PR). Może również czuwać przy telefonie zaufania lub mieć dyżury w recepcji. Wolontariusze mogą wesprzeć organizację uroczystości, festynów, konferencji. Właściwie to, co można robić w organizacji zależy od tego, co organizacja robi, na jakiej dziedzinie działa i od tego, w czym wolontariusz jest dobry, na czym się zna. Jeśli ktoś nie chce pracować bezpośrednio z ludźmi, to może zainteresuje go praca ze zwierzętami.

Możesz pracować wszędzie tam, gdzie Twoja pomoc jest potrzebna i oczekiwana – np. w placówkach pomocy społecznej, ochrony zdrowia, edukacji, kultury, ekologii, sportu i wielu innych. Możesz zaangażować się w wolontariat sportowy, dla seniorów, dla dzieci i młodzieży, jak również wolontariat międzynarodowy.

Wolontariusze cieszą się tym co robią – prawie połowa z nich mówi, że pomagają, bo sprawia im to przyjemność lub interesują się daną tematyką. Kolejna ważna motywacja to poczucie wzajemności: co trzeci badany podpisuje się pod zdaniem „jeśli ja pomogę innym, to inni pomogą mnie”. Co ciekawe, osoby w związkach wskazują tę motywację częściej niż panny i kawalerowie. Warto też podkreślić, że tylko 2% wolontariuszy traktuje wolontariat jako odskocznię do kariery (liczy na to, że dostanie pracę lub zdobędzie doświadczenie zawodowe). Warto odnotować pewne różnice między wolontariuszami i wolontariuszkami: kobiety częściej niż mężczyźni podkreślają, że wolontariat daje możliwość bycia między ludźmi, nawiązania kontaktów i pożytecznego spędzenia czasu. Częściej też przyznają, że pomagają, bo po prostu nie umieją odmawiać; taki „brak asertywności” w kwestii wolontariatu charakteryzuje też (niezależnie od płci) osoby w wieku 26-45 lat.